کاملینا

Camelina sativa (L.)

کاملینا دانه روغنی با تحمل خشکی بالا

با توجه به کمبود منابع آبی در سالیان اخیر کشت گیاهان جایگزین غلات پاییزه یا در تناوب با آنها یکی از راهکارهای مدیریتی کاهش مصرف آب می باشد. گیاه کاملیا با عملکرد اقتصادی رضایت بخش یکی از راهکار های مدیریتی مهم برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی است. كاملینا می تواند به عنوان گزینه مناسبی در تناوب با غلات پاییزه باشد. تناوب این گیاه با گندم و دیگر غلات، جهت افزایش كیفیت و حاصلخیزی خاک مفید است. كاملینا بومی اروپا و آسیای جنوبی است و بیش از چهار هزار سال است كه در مناطق مختلف جهان كشت می شود. این گیاه یکی از قدیمی ترین محصولات دانه روغنی است كه از كل پتانسیل آن استفاده نشده، اما در دهه اخیر به دلیل خواص منحصر به فرد و كیفیت زراعی مطلوب، كشت و كار آن رایج گردیده است. در حال حاضر این گیاه در آسیا، اروپا و شمال آمریکا كشت می گردد.

در ایران رقم سهیل گیاه کاملینا معرفی شده است این رقم در بسیاری از استان های كشور در شرایط دیم و به صورت پاییزه كشت شده و عملکرد رضایت بخشی داشته است. آزمایشهای سازگاری این رقم در استان های اردبیل، همدان، ایلام، كرمانشاه، البرز، خراسان رضوی، خوزستان، خراسان جنوبی، كردستان، فارس، اصفهان و بوشهر نتایج موفقیت آمیزی را نشان داده است.

شرایط مورد نیاز و دوره رشدی کاملینا

كاملینا به خوبی در آب و هوای سرد و معتدل و خاک سبک و متوسط رشد می كند. این گیاه در خاک های لومی و شنی با كمترین حاصلخیزی و بدون استفاده از حشره كش ها رشد می كند. این گیاه تحمل بالایی به گرما و خشکی و مقاومت خوبی به ریزش دارد . همچنین این گیاه محصولی با دوره رشد كوتاه و دوره رشدی 85 تا ۱۱۰روز است (در شرایط كشت بهاره). بذر كاملینا می تواند در دمای یک درجه سانتیگراد جوانه بزند و گیاهان جوان به دمای زیر صفر و یخبندان مقاومت نشان می دهند. بنابراین تحمل به سرما، بذرپاشی در پاییز و اوایل بهار را تسهیل می كند. پی اچ مناسب برای کشت ۵/۸ تا ۸ می باشد.

آماده سازی زمین برای کشت کاملینا

با توجه به این كه بذر كاملینا ریز می باشد، تهیه بستر بذر مناسب جهت سبز یکنواخت و ایجاد تراكم بوته كافی، از اقدامات اولیه برای رسیدن به عملکرد بالا می باشد؛ كه این كار با ایجاد پوشش گیاهی یکنواخت و كافی در مزرعه برای استفاده بهینه از شرایط محیطی فراهم می شود . به منظور كشت كاملینا بعد از برداشت محصول قبلی، در صورت نیاز و امکان، می بایست زمین مورد نظر آبیاری گردیده و پس از رویش علف های هرز و رسیدن به رطوبت مناسب، شخم زده شود. قبل از كشت جهت خرد شدن كلوخ ها و بقایای محصول قبلی و همچنین یکنواختی خاک مزرعه، توصیه می گردد، زمین مورد نظر دیسک و ماله زده شود.

تاریخ کاشت کاملینا

كشت كاملینا باید در تاریخ كاشت توصیه شده منطقه انجام شود. كشت در تاریخ مناسب باعث می شود بوته كاملینا قبل از آغاز سرمای پاییزه به مرحله 6-8 برگی رسیده و وارد مرحله روزت شده و تحمل مناسبی به سرما پیدا نماید. عدم رعایت تاریخ كاشت مناسب در مناطق گرم به به دلیل كوتاه شدن دوره رشد و مواجه شدن با گرمای اواخر فصل، باع افت شدید عملکرد دانه می شود. تأخیركشت در مناطق گرمسیر نیز اگر چه از نظر سرمازدگی مشکل چندانی ایجاد نمی كند ولی به علت برخورد مرحله حساس دانه بندی گیاه با گرمای شدید، موجب كاهش چشمگیر عملکرد می شود. در مناطق معتدل و سرد، كشت در دهه اول آبان ماه (در صورت بارندگی) و قبل از آغاز بارندگی های پاییزه، تاریخ كشت به موقع و مناسبی است كه برای كاملینا توصیه می شود. كاملینا برخلاف كلزا حساسیت زیادی به تاریخ كشت نداشته و نیاز سرمایی ندارد؛ اما تحمل بالایی به سرما دارد.

تراکم بوته و میزان بذر مصرفی

بذر كاملینا نسبتاً ریز است و معمولاً وزن هزار دانه آن بین 0/8 تا 1/2 گرم می باشد. جهت کشت كاملینا میزان بذر مصرفی را طوری تنظیم می كنند كه تراكم مناسب و یکسانی در سطح مزرعه ایجاد گردد. این تراكم بین 200 تا 400 بوته در متر مربع است. از نظر وزنی میزان بذر مصرفی در شرایط مطلوب آماده سازی زمین، بین 4 تا 6 كیلو گرم در هکتار در نظر می گیرند اما در صورت غیریکنواختی زمین تا 10 كیلوگرم در هکتار قابل افزایش است.

رقم مناسب کشت

تنها رقم موجود در ایران رقم سهیل می باشد كه سازگاری مناسبی را با اقلیم های مختلف كشور نشان داده است . نکته كلیدی در استفاده این رقم رعایت عمق كاشت و تاریخ كاشت مناسب برای هر منطقه است كه در قسمت های قبل به آن اشاره شد.

روش کاشت کاملینا

با توجه به دانه ریز بودن كاملینا به طور كلی كشت با استفاده ریز دانه كارها، به خصوص یونجه كارها انجام می گیرد. كاشت دستی نیز در صورت به كارگیری دقت بالا در تقسیم بذور در مساحت های بالا امکان پذیر است. جهت افزایش یکنواختی سبز مزرعه و افزایش سرعت رشد بوته، بایسای بذر در عمق ۰/۵ تا ۱ سانتب متی خاک کشت شود. فاصله خطوط بین ۱۵تا ۳۰ سانتیمتر مناسب است. در صورتی كه فاصله خطوط كشت حدود ۱۵سانتیمتر باشد، هجوم علف هرز كمتری مشاهده می گردد . رعایت عمق كاشت نکته كلیدی در كاشت این گیاه می باشد. پیشنهاد می شود بذور ابتدا روی سطح خاک به صورت سقوط آزاد (ترجیحا با دستگاه ریزدانه كار) ریخته شود سپس توسط زنجیر آهنی یا الوار چوبی و یا هر وسیله دیگری تعبیه شده پشت دستگاه كارنده در سطح زمین كشت شده، كشیده شود به طوریكه بذور به صورت سطحی با خاک مخلوط شوند.

نیاز کودی کاملینا

به طوركلی نیازهای كودی كاملینا پایین است. این گیاه برای رشد به نهاده هایی از جملاه كودهای شیمیایی و سموم آفت كش كمتری نیاز دارد و بسته به حاصلخیزی زمین، ممکن است هیچگونه كودی نیاز نداشته باشد چرا كه اساساً گیاه كم توقعی است. با این حال قبل از كشت، آزمایش خاک برای تعیین نیازهای كود توصیه می شود. این گیاه مانند دیگر محصولات زراعی خانواده براسیکا (هم خانواده كلزا)، به كود نیتروژن، گوگرد و فسفر نیاز دارد. در كاملینای بهاره تعداد ساقه های بارور و درصد خورجین ها با كاربرد كود نیتروژن افزایش می یابد. گیاه كاملینا فصل زرعی كوتاهی دارد و نیاز به مقادار متوسطی از نیتروژن دارد. با این وجود فرمول كودی: ازت (حدود ۷۰ تا ۱۱۰كیلوگرم در هکتار به صورت خالص)، فسفات (حدود ۵۰ كیلوگرم در هکتار به صورت خالص) و پتاسیم ( ۵۰ كیلوگرم درهکتار به صورت خالص) را می توان توصیه كرد.

آبیاری تکمیلی

همانطور كه اشاره شد نیاز آبی كاملینا نسبتا پایین بوده و به صورت دیم قابل كشت است. رشد سریع بهاره این گیاه و استفاده بهینه از بارندگی های آخر فصل نیز از جمله دلایلی است كه بتوان به صورت دیم این گیاه را كشت كرد. حساس ترین مرحله رشد كاملینا به تنش خشکی برای تولید دانه مرحله خورجین دهی و پر شدن دانه می باشد. بنابراین در صورت دسترسی به منابع آبی، با انجام آبیاری تکمیلی در مراحل مراحل ساقه دهی تا پرشدن دانه می توان افزایش عملکرد تا ۲تن در هکتار را انتظار داشت. عملکرد دانه كاملینا در شرایط دیم و در صورت رعایت اصول كاشت و همچنین مقدار و پراكنش مناسب بارندگی، ۰/۸ تا ۱/۲ تن در هکتار گزارش شده است.

علف های هرز

كنترل علف های هرز به ویژه علف های هرز هم خانواده در زراعت كاملینا با توجه به خسارت مستقیم روی عملکرد دانه و تأثیر نامطلوب بر كیفیت دانه آنها باعث كاهش كیفیت روغن تولیدی می شود، به همین دلیل از اهمیت ویژه ای برخوردار است. البته مطالعات نشان داده اند كه كاملینا دارای خاصایت آللوپاتی بوده و در صورت وجود تراكم مناسب مزرعه تا حد بسیار زیادی علف های هرز كنترل می شوند. برای كنترل علف های هرز باریک برگ استفاده از علف كش های گالانات ( 2 لیتر در هکتار)، سوپرگالانت ( 750میلی لیتر در هکتار)، نابواس ( 3 لیتر در هکتار) و فوكوس (2 لیتر در هکتار) از مرحله 3 برگی تا روزت كامل كاملینا توصیه می شود. در دماهای روزانه پایین تر از 10 درجه سانتیگراد و دما ی شابانه پایین تر از 2 درجه سانتیگراد تأثیر كاربرد علفکش نابواس كمتر و سوپرگالانت بیشتر از سایر علفکش ها است.
برای كنترل علفهای هرز پهن برگ می توان از علفکش كلوپیرالید یا لونترل )كه علفکش اختصاصی مازار
1 لیتر در هکتار استفاده كرد. زمان كاربرد این علفکش در كاملینا طی مرحله / 1 تا 8 / كلزا است( به میزان 6
2 تا 6 برگی است.

آفات و بیماری ها کاملینا

با توجه به جدید بودن كشت و كار این گیاه تا كنون بیماری یا آفتای در ایاران مشاهده نشده است. سفید داخلی روی گیاه كاملینا در شمال غربی اقیانوس آرام و مونتانا مشاهده شده است. سفید داخلی یک بیماری قارچی بذرزاد است. دانه های دارای این بیماری جدا و برای سال های بعدی انبار نمی شود. گیاه كاملینا مستعد ابتلا به قارچ پوسیدگی ساقه بیماری اسکلروتنیا است اما گزارش شیوع آن نادر است. این آلودگی ساقه گیاه را تضعیف می كند، این بیماری بسیاری از محصولات دیگر، از جملاه : آفتابگردان، سیب زمینی، گلرنگ، لوبیا، نخود فرنگی و یونجه را آلوده می كند و معمولاً با تناوب زراعی كنترل می شود. برای جلوگیری از مشکلات بیماری های بالقوه، كاملینا باید با غلات پاییزه به صورت چرخشی كشت شود و كاملینا نباید بعد از كلزا یا خردل كشت شود.

برداشت کاملینا

زمانی كه ۸۵ تا ۹۰درصد دانه های خورجین های ساقه اصلی و شاخه های اولیه به رنگ قهوه ای روشن یا تیره متمایل شدند، می توان محصول را با كمباین برداشت نمود. كاملینا را میتوان با كمبا ین دارای هد برداشت غلات و كلزا برداشت كرد. اما به دلیل ریزی بذر لازم است تا تنظیمات لازم را جهات كاهش هدررفت انجام داد. از جمله تنظیمات می توان به كاهش فاصله كوبنده و ضدكوبنده و تنظیم باد خروجی اشاره نمود. برداشت كاملینا زمانی كه رطوبت دانه ها حدود ۱۰درصد باشد انجام می گیرد.

منبع

وزارت جهاد کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور دستورالعمل فنی
کشت دانه روغنی کاملینا در مناطق مختلف کشور